ในปี 2021 หรือ ปี 2564 ที่ผ่านมา แม้ว่าสถานการณ์ทางการเมืองนอกสภาอาจจะไม่ได้ร้อนแรงเมื่อเทียบกับปี 2020 แต่สถานการณ์การเมืองในสภายังคงเป็นไปอย่างดุเดือด อาทิ การอภิปรายไม่ไว้วางใจบรรดารัฐมนตรี ที่เกือบทำให้ พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี หลุดเก้าอี้ เมื่อ “คนใน” อย่าง “ร.อ.ธรรมนัส พรหมเผ่า” เลขาธิการพรรคพลังประชารัฐ และรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ (ตำแหน่งในขณะนั้น) ออกมาสร้างคลื่นใต้น้ำเพื่อหวังเปลี่ยนตัวนายกฯ โดยอ้างเรื่อง “รัฐบาลไม่มีผลงาน”
หนึ่ง อนาคตของ “พล.อ.ประยุทธ์” หลังอยู่ในตำแหน่งนายกฯ มาครบ 8 ปี
- รัฐธรรมนูญไม่มีผลย้อนหลัง ให้ใช้นับแต่วันที่กฎหมายประกาศใช้ 6 เมษายน 2560 อันหมายถึงนายกรัฐมนตรีตามรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบันที่นายกรัฐมนตรีได้รับการโปรดเกล้า ซึ่งจะครบ 8 ปี ในวันที่ปี 2570 ทางนี้ถือเป็นคุณกับนายกฯและ ครม.ปัจจุบัน
- รัฐธรรมนูญไม่ได้กำหนดว่า ให้บังคับใช้กับนายกรัฐมนตรีตามรัฐธรรมนูญเท่านั้น ซึ่งจะหมายถึงรวมนายกรัฐมนตรีของประเทศไทย โดยเฉพาะไม่มีกฎหมายห้ามรัฐธรรมนูญบังคับใช้ย้อนหลัง ต่างกับกฎหมายแพ่ง-อาญา ซึ่งหากนับ 8 ปีนับแต่ พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา เป็นนายกรัฐมนตรียุค คสช.เมื่อวันที่ 24 สิงหาคม 2557 ก็จะครบในเดือนสิงหาคม 2565 ซึ่งทางนี้อาจจะตรงใจฝ่ายค้าน แต่ยังอาจหมายถึงนายกรัฐมนตรีที่ผ่านมาตามรัฐธรรมนูญฉบับก่อน ๆด้วย ทั้งหมายถึงนายชวน หลีกภัย หรือนายอานันท์ ปันยารชุน ที่ดำรงตำแหน่งมาแล้ว 8 ปี อาจจะเป็นนายกรัฐมนตรีอีกไม่ได้
- นับ 8 ปีนับแต่วันที่รัฐธรรมนูญปี 2560 ประกาศบังคับใช้ 6 เมษายน 2560 หรือครบ 8 ปีวันที่ 5 เมษายน 2568
สอง บทบาท “ส.ว.แต่งตั้ง” ในสองปีสุดท้ายกับภารกิจสืบทอดอำนาจ
ตามบทเฉพาะกาลในรัฐธรรมนูญ ปี 2560 มาตรา 269 ได้กำหนดให้ที่มาของ ส.ว. เอาไว้แล้วโดยไม่ต้องมาจากการเลือกตั้ง และให้มาจากการสรรหาและคัดเลือกแบบพิเศษที่มีคสช. เป็นผู้คัดเลือกในด่านสุดท้าย โดย ส.ว.ชุดตังดล่าวจะมีวาระการดำรงตำแหน่ง 5 ปี ซึ่ง ส.ว.ชุดนี้ ได้รับการแต่งตั้งอย่างเป็นทางการไปเมื่อวันที่ 14 พฤษภาคม 2562 ดังนั้น ในปี 2022 หรือ ในปี 2565 นี้ ส.ว. ชุดดังกล่าวจะมีเวลาดำรงตำแหน่งเหลืออีก 2 ปี
ถ้าย้อนดูผลงานของ ส.ว.แต่งตั้ง ชุดดังกล่าว จะพบว่า บทบาทสำคัญของ ส.ว. ชุดดังกล่าวมีอย่างน้อย 3 เรื่องหลัก ได้แก่
1) การให้ความเห็นชอบผู้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี ซึ่งก็คือ พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา ผู้ที่ทำหน้าที่คัดเลือก ส.ว. ชุดดังกล่าวมา และถ้ามีการยุบสภาเลือกตั้งใหม่ หรือ ถ้า พล.อ.ประยุทธ์ อยู่ครบวาระ 4 ปี หรือ ปี 2566 ส.ว. ชุดดังกล่าว ก็ยังมีอำนาจในการร่วมเลือกนายกรัฐมนตรีคนถัดไปได้อีกอย่างน้อย 1 ครั้ง
2) การลงมติให้ความเห็นชอบการแก้ไขรัฐธรรมนูญ เนื่องจากรัฐธรรรมกำหนดไว้ว่า ต้องได้รับเสียงเห็นชอบจาก ส.ว. ทั้งในวาระหนึ่งและสาม ไม่น้อยกว่า 1 ใน 3 ร่าง จึงจะถือว่าร่างแก้รัฐธรรมนูญนั้นได้รับความเห็นชอบจากสภา ซึ่งที่ผ่านมา มีการเสนอร่างรัฐธรรมนูญไม่น้อยกว่า 21 ฉบับ แต่มีผ่านรัฐสภาเพียงแค่ฉบับเดียว จึงจับตาต่อไปว่า ในการเสนอให้มีการแก้รัฐธรรมนูญใหม่ในปี 2022 หรือ ในปี 2565 นี้ จะเป็นอย่างไร
3) การให้ความเห็นชอบบุคคลให้ดำรงตำแหน่งในองค์กรอิสระ และองค์กรอื่นๆ ของรัฐ ซึ่งที่ผ่านมา มีข้อครหามาโดยตลอดว่า การให้ ส.ว.แต่งตั้ง ที่มาจากการคัดเลือกผู้ดำรงตำแหน่งสำคัญๆ ทางการเมือง เป็นการ “แทรกแซง” องค์กรของรัฐที่ทำหน้าที่ในการตรวจสอบถ่วงดุลรัฐบาล ทั้งนี้ ในปี 2564 ที่ผ่านมา ส.ว.แต่งตั้ง ได้มีมติเห็นชอบและไม่เห็นชอบบุคคลให้ไปดำรงตำแหน่งต่างๆ ไปหลายตำแหน่ง ดังนี้
๐ กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ
26 มกราคม 2564 ที่ประชุมวุฒิสภาได้มีมติเห็นชอบให้บุคคลตำแหน่งกรรมการสิทธิมนุษยชนเพิ่มเติม คือ วสันต์ ภัยหลีกลี้ ด้วยคะแนนเสียงเห็นชอบ 206 เสียง ไม่ให้ความเห็นชอบ 7 เสียง ไม่ออกเสียง 3 เสียง
โดยมีมติไม่เห็นชอบ ให้ รัชดา ไชยคุปต์ ดำรงตำแหน่งด้วยคะแนน 162 เสียง เห็นชอบ 33 เสียง ไม่ออกเสียง 21 เสียง
1 พฤศจิกายน 2564 ที่ประชุมวุฒิสภามีมติไม่เห็นชอบ วิวัฒน์ ตามี่ เลขานุการ และกรรมการมูลนิธิพัฒนาชนกลุ่มน้อยและชาติพันธุ์ ให้าดำรงตำแหน่งกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) ด้านผู้มีประสบการณ์ในการทำงานด้านสิทธิมนุษยชน ด้วยคะแนนเสียงเห็นชอบ 36 คะแนน ไม่เห็นชอบ 153 คะแนน และไม่ออกเสียง 30 คะแนน
๐ ผู้ตรวจการแผ่นดิน
16 กุมภาพันธ์ 2564 ที่ประชุมวุฒิสภา มีมติเห็นชอบ อิสสรีย์ หรรษาจรูญโรจน์ อดีตอธิการบดีมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลรัตนโกสินทร์ ให้ดำรงตำแหน่งผู้ตรวจการแผ่นดิน ตามมาตรา 13 แห่งพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยผู้ตรวจการแผ่นดิน พ.ศ. 2560 ด้วยคะแนนเสียงเห็นชอบ 181 เสียง ไม่เห็นชอบ 18 เสียง ไม่ออกเสียง 13 เสียง
และมีมติไม่เห็นชอบ กุลกุมุท สิงหรา ณ อยุธยา อดีตเอกอัครราชทูตประจำกรุงโซล ประเทศเกาหลีใต้ ให้ดำรงตำแหน่งผู้ตรวจการแผ่นดิน ตามมาตรา 13 แห่งพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยผู้ตรวจการแผ่นดิน พ.ศ. 2560 ด้วยคะแนนเสียงเห็นชอบ 32 เสียง ไม่เห็นชอบ 150 เสียง ไม่ออกเสียง 30 เสียง
จึงถือว่า อิสสรีย์ได้รับความเห็นชอบด้วยคะแนนเสียงไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของวุฒิสภา ไม่น้อยกว่า 125 คะแนน จึงเป็นผู้ได้รับความเห็นชอบให้ดำรงตำแหน่งผู้ตรวจการแผ่นดิน
13 กันยายน 2564 ที่ประชุมวุฒิสภามีมติเห็นชอบ ทรงศัก สายเชื้อ อดีตเอกอัครราชทูตกรุงเวียนนา ให้ดำรงตำแหน่งผู้ตรวจการแผ่นดิน (ตามมาตรา 8(1) แห่งพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยผู้ตรวจการแผ่นดิน พ.ศ. 2560) ด้วยคะแนนเสียงเห็นชอบ 196 เสียง ไม่เห็นชอบ 1 เสียง ไม่ออกเสียง 6 เสียง ซึ่งได้รับความเห็นชอบด้วยคะแนนเสียงไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่งของจำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของวุฒิสภา จึงถือว่า ทรงศัก ได้รับความเห็นชอบให้ดำรงตำแหน่งผู้ตรวจการแผ่นดิน
๐ กรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ (กสทช.)
20 ธันวาคม 2564 ที่ประชุมวุฒิสภา มีนัดพิจารณาให้ความเห็นชอบบุคคลผู้ได้รับการเสนอชื่อให้ดำรงตำแหน่งกรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ (กรรมการ กสทช.) จำนวน 7 คน โดยผลการลงมติมีดังนี้
- พล.อ.ท.ธนพันธุ์ หร่ายเจริญ ให้ความเห็นชอบ 212 คะแนน ไม่ให้ความเห็นชอบ 5 คะแนน ไม่ออกเสียง 6 คะแนน (ด้านกิจการกระจายเสียง)
- ศ.พิรงรอง รามสูต ให้ความเห็นชอบ 213 คะแนน ไม่ให้ความเห็นชอบ 4 คะแนน ไม่ออกเสียง 6 คะแนน (ด้านกิจการโทรทัศน์)
- กิตติศักดิ์ ศรีประเสริฐ ให้ความเห็นชอบ 63 คะแนน ไม่ให้ความเห็นชอบ 145 คะแนน ไม่ออกเสียง 15 คะแนน (ด้านกิจการโทรคมนาคม)
- ศ.คลินิก สรณ บุญใบชัยพฤกษ์ ให้ความเห็นชอบ 210 คะแนน ไม่ให้ความเห็นชอบ 6 คะแนน ไม่ออกเสียง 7 คะแนน (ด้านการคุ้มครองผู้บริโภค)
- ต่อพงศ์ เสลานนท์ ให้ความเห็นชอบ 196 คะแนน ไม่ให้ความเห็นชอบ 19 คะแนน ไม่ออกเสียง 8 คะแนน (ด้านการส่งเสริมสิทธิเสรีภาพของประชาชน)
- ร.ท.ธนกฤษฏ์ เอกโยคยะ ให้ความเห็นชอบ 60 คะแนน ไม่ให้ความเห็นชอบ 142 คะแนน ไม่ออกเสียง 21 คะแนน (ด้านอื่นๆ ที่จะยังประโยชน์ต่อการปฏิบัติหน้าที่ของ กสทช. (ก) ด้านกฎหมาย)
- รศ.ศุภัช ศุภชลาศัย ให้ความเห็นชอบ 205 คะแนน ไม่ให้ความเห็นชอบ 11 คะแนน ไม่ออกเสียง 7 คะแนน (ด้านอื่นๆ ที่จะยังประโยชน์ต่อการปฏิบัติหน้าที่ของ กสทช. (ข) ด้านเศรษฐศาสตร์)
๐ อัยการสูงสุด
31 สิงหาคม 2564 ที่ประชุมวุฒิสภา มีมติเห็นชอบ สิงห์ชัย ทนินซ้อน ให้ดำรงตำแหน่งอัยการสูงสุด ตามมาตรา 10 แห่งพระราชบัญญัติองค์กรอัยการและพนักงานอัยการ พ.ศ.2553 ด้วยคะแนนเสียงเห็นชอบ 209 เสียง ไม่ให้ความเห็นชอบ 0 เสียง ไม่ออกเสียง 9 เสียง จึงถือว่า สิงห์ชัย ได้รับความเห็นชอบให้ดำรงตำแหน่งอัยการสูงสุด
๐ เลขาธิการคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการฟอกเงินแห่งชาติ
25 พฤษภาคม 2564 ที่ประชุมวุฒิสภามีมติเห็นชอบ ให้ พล.ต.ต.ปิยะพันธ์ ปิงเมือง ผู้ได้รับการเสนอชื่อให้ดำรงตำแหน่งเลขาธิการคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ปปง.) ตามมาตรา 42 แห่งพระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน พ.ศ. 2542 ซึ่งแก้ไขเพิ่มเติมโดยพระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ฉบับที่ 5) พ.ศ. 2558 ด้วยคะแนนเสียง ให้ความเห็นชอบ 197 เสียง ไม่ให้ความเห็นชอบ 7 เสียง ไม่ออกเสียง 12 เสียง
๐ ตุลาการศาลปกครองสูงสุด
19 มกราคม 2564 ในการประชุมวุฒิสภาครั้งที่ 15 สมัยสามัญประจำปีครั้งที่สอง ที่ประชุมยังคงมีมติไม่เห็นชอบให้ รัชนันท์ ธนานันท์ ดำรงตำแหน่งตุลาการศาลปกครองสูงสุดเป็นครั้งที่สอง ด้วยคะแนนไม่เห็นชอบ 122 เสียง เห็นชอบ 89 เสียง ไม่ออกเสียง 14 เสียง
- สะเทื้อน ชูสกุล อธิบดีศาลปกครอง ให้ความเห็นชอบ 202 เสียง ไม่ให้ความเห็นชอบ 8 เสียง ไม่ออกเสียง 14 เสียง
- ฉัตรชัย นิติภักดิ์ อธิบดีศาลปกครองเพชรบุรี ให้ความเห็นชอบ 189 เสียง ไม่ให้ความเห็นชอบ 12 เสียง ไม่ออกเสียง 23 เสียง
- รังสิกร อุปพงศ์ อธิบดีศาลปกครองเชียงใหม่ ให้ความเห็นชอบ 220 เสียง ไม่ให้ความเห็นชอบ ไม่มี ไม่ออกเสียง 4 เสียง
- ไพศาล บุญเกิด อธิบดีศาลปกครองสุพรรณบุรี ให้ความเห็นชอบ 219 เสียง ไม่ให้ความเห็นชอบ ไม่มี ไม่ออกเสียง 5 เสียง
- สมศักดิ์ ตัณฑเลขา อธิบดีศาลปกครองพิษณุโลก ให้ความเห็นชอบ 220 เสียง ไม่ให้ความเห็นชอบ 1 เสียง ไม่ออกเสียง 3 เสียง
- ภิรัตน์ เจียรนัย อธิบดีศาลปกครองนครสวรรค์ ให้ความเห็นชอบ 213 เสียง ไม่ให้ความเห็นชอบ 4 เสียง ไม่ออกเสียง 7 เสียง
- วชิระ ชอบแต่ง อธิบดีศาลปกครองภูเก็ต ให้ความเห็นชอบ 221 เสียง ไม่ให้ความเห็นชอบ ไม่มี ไม่ออกเสียง 3 เสียง
สาม การเลือกตั้งครั้งใหม่ ภายใต้กติกาใหม่ “บัตรเลือกตั้งสองใบ”
- การเปลี่ยนสัดส่วนจำนวน ส.ส.เขต ต่อ ส.ส.บัญชีรายชื่อ จากเดิม 350 : 150 มาเป็น 400 : 100
- การเปลี่ยนบัตรเลือกตั้งจากใบเดียว เป็นสองใบ คือ บัตรเลือก ส.ส.เขต และบัตรเลือกพรรคการเมือง
- การเปลี่ยนวิธีการคำนวณ ส.ส.บัญชีรายชื่อใหม่ ให้เหมือนกับ รัฐธรรมนูญ ปี 2540 และ 2550 ที่คำนวณเป็นสัดส่วนตามคะแนนที่ได้พรรคได้รับ
สี่ การแก้รัฐธรรมนูญครั้งใหม่ และทางออกสุดท้ายที่เรียกว่า “ประชามติ”
หลังพระราชบัญญัติว่าด้วยการออกเสียงประชามติ หรือ พ.ร.บ.ประชามติฯ มีผลบังคับใช้ เมื่อวันที่ 14 กันยายน 2564 ที่ผ่านมา ทำให้ความหวังเกี่ยวกับการจัดทำรัฐธรรมนูญใหม่มีความเป็นไปได้เพิ่มมากขึ้น เนื่องจากเดิม ศาลรัฐธรรมนูญมีคำวินิจฉัยว่า “รัฐสภามีอำนาจในการจัดทำรัฐธรรมนูญ แต่การจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ต้องมีการทำประชามติก่อน” ทำให้เกิดการตีความว่าคำว่า “ก่อน” หมายถึงก่อนที่รัฐสภาจะมีมติรับหลักการในวาระหนึ่ง และได้กลายเป็นเหตุผลให้ ส.ส. พรรครัฐบาล และ ส.ว.แต่งตั้ง คว่ำร่างรัฐธรรมนูญในวาระสาม
ทั้งนี้ ตาม พ.ร.บ.ประชามติฯ มาตรา 9 ได้กำหนดให้ การทำประชามติ ทำได้ 5 กรณี คือ
๐ ประชามติเมื่อมีการแก้ไขรัฐธรรมนูญ ตามมาตรา 256
๐ ประชามติเมื่อคณะรัฐมนตรีเห็นควร
๐ ประชามติในกรณีที่มีกฎหมายกำหนดให้ต้องทำประชามติ
๐ ประชามติเมื่อรัฐสภามีมติเพื่อเสนอให้คณะรัฐมนตรีดำเนินการ
๐ ประชามติเมื่อมีประชาชนเข้าชื่อเสนอไม่น้อยกว่า 50,000 ชื่อ ต่อคณะรัฐมนตรี
โดยในปี 2022 หรือ ปี 2565 รัฐสภาจะมีนัดพิจารณาแก้ไขข้อบังคับการประชุมสภาผู้แทนราษฎรเพื่อรองรับการทำประชามติ และคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) ก็กำลังดำเนินการเพื่อรองรับการเข้าชื่อเสนอของประชาชนเพื่อเสนอให้คณะรัฐมนตรีทำประชามติ
นอกจากนี้ ในปีนี้ ยังมีการเคลื่อนไหวของภาคประชาชน นำโดย สมชัย ศรีสุทธิยากร ผู้อำนวยการศูนย์วิจัยการเมืองและการพัฒนา มหาวิทยาลัยรังสิตและอดีต กกต. ที่เตรียมการรวบรวมรายชื่อประชาชน 50,000 ชื่อ เพื่อเสนอแก้รัฐธรรมนูญมาตรา 272 ยกเลิกอำนาจ ส.ว.ในการร่วมลงมติเลือกนายกรัฐมนตรี ซึ่งนับว่าเป็นความพยายามแก้ไขรัฐธรรมนูญครั้งที่สี่เพื่อ “ปิดสวิตซ์ ส.ว.” หรือ การยกเลิกกลไกการสืบทอดอำนาจของคสช. อย่างหนึ่ง