แจกภาพจำลองโมเดลสามมิติห้องพิจารณาคดีของศาลไทยจัดทำโดย “คิดอย่าง” Kidyang-virtual heritage สำหรับนักวาดที่ต้องการโมเดลอ้างอิงในการทำเนื้อหาเกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนและคดีการเมือง รวมถึงประชาชนที่ต้องการเตรียมตัวเพื่อสังเกตการณ์กระบวนการพิจารณาคดีในศาล
ในที่นี้จะอธิบายโมเดลโดยอ้างอิงจากห้องพิจารณาคดีของศาลอาญา ในส่วนของขนาดห้องพิจารณาคดีจะมีห้องขนาดเล็กและขนาดใหญ่ ในคดีทางการเมืองที่ได้รับความสนใจเป็นอย่างมากจากประชาชน องค์กรสิทธิมนุษยชนและประชาคมโลก ศาลอาญา “อาจ” เตรียมห้องพิจารณาคดีขนาดใหญ่ให้ประชาชนเข้ารับฟังได้คดีได้ แม้การพิจารณาคดีจะต้องกระทำโดยเปิดเผยแต่ก็ไม่ใช่ทุกครั้งที่ศาลจะ “เปิด” ให้เข้าสังเกตการณ์ บางกรณีอาจสั่งพิจารณาลับ หรือจำกัดบุคคลที่จะเข้าสังเกตการณ์เช่น ในปี 2564 ในระหว่างการพิจารณาคดีละเมิดอำนาจศาลของเบนจา อะปัญ ศาลจำกัดผู้เข้าสังเกตการณ์ในห้องพิจารณาคดี วันดังกล่าวเมื่อผู้สังเกตการณ์และผู้ที่เกี่ยวข้องเข้าไปที่ห้องพิจารณาคดี นั่งเว้นระยะห่าง ศาลถามเจ้าหน้าที่รายหนึ่งว่า คนที่เข้ามาในศาลเป็นใคร เจ้าหน้าที่รายหนึ่งตอบว่า มาจากไอลอว์ ศาลพูดว่า “บอกแล้วไงไอลอว์ให้เข้าแค่คนเดียว เดี๋ยวไปจดบิดเบือนอีก” และให้คนที่อยู่ภายในห้องออกไปทั้งหมด
รายละเอียดพื้นที่ใช้สอยของห้องพิจารณาคดี โดยมากแล้วหมายเลข 1 คือ ประตูทางเข้า จะตั้งอยู่ทางด้านซ้ายมือของภาพ เมื่อเปิดประตูเข้าไปแล้วจะเจอกับม้านั่งที่ทำด้วยไม้เนื้อแข็งวางเรียงแถวอยู่ หมายเลข 2 ม้านั่งซ้ายมือแถวแรกจะเป็นที่นั่งของโจทก์ และหมายเลข 3 ม้านั่งทางขวามือจะเป็นที่นั่งของจำเลย หากจำเลยถูกคุมขังระหว่างการพิจารณาคดีจะมีเจ้าหน้าที่ราชทัณฑ์นั่งอยู่ที่ม้านั่งฝั่งจำเลยด้วย จากการสังเกตการณ์ในคดีการเมือง ประชาชนหรือผู้สังเกตการณ์จะสามารถนั่งบริเวณที่ว่างได้ แต่มีบางคดีที่ศาลไม่ยอมให้ผู้อื่นไปนั่งร่วมกับม้านั่งของฝั่งจำเลยเช่นกรณีของการพิจารณาคดีละเมิดอำนาจศาลของอานนท์ นำภาเมื่อวันที่ 5 มีนาคม 2568
บริเวณหมายเลข 4 คือที่นั่งของพนักงานอัยการหรือผู้เป็นโจทก์ บริเวณหมายเลข 5 คือที่นั่งของทนายจำเลย บริเวณนี้อาจประกอบไปด้วยทนายจำเลยและเสมียนทนายจำเลยที่จะช่วยจดรายละเอียดของกระบวนพิจารณาคดี บริเวณหมายเลข 6 คือคอกพยานหรือที่นั่งของพยานที่จะให้การในคดีหนึ่งๆ บริเวณหมายเลข 7 คือ โต๊ะทำงานของเจ้าหน้าที่หน้าบัลลังก์ มีชื่อเรียกติดปากว่า “หน้าบัลลังก์” ที่อาจหมายถึงเจ้าหน้าที่หน้าบัลลังก์หรือโต๊ะทำงานของเจ้าหน้าที่ เจ้าหน้าที่หน้าบัลลังก์มีหน้าที่ในการจดบันทึกรายงานกระบวนการพิจารณาคดีที่เกิดขึ้นในห้องพิจารณา ยกตัวอย่างเช่น ในวันนัดสืบพยาน เจ้าหน้าที่หน้าบัลลังก์จะบันทึกกระบวนพิจารณาในภาพรวมในวันดังกล่าวว่า มีการสืบพยานฝ่ายใดไปแล้วทั้งหมดกี่ปาก เสร็จสิ้นเวลาใดและนัดหมายครั้งต่อไปวันที่เท่าไหร่ และการพิมพ์คำเบิกความของพยาน ซึ่งจะพิมพ์ตามที่ศาลได้พูดและอัดเสียงบันทึกไว้
ด้านในสุดของโมเดลบริเวณหมายเลข 8 คือ บัลลังก์ที่นั่งของผู้พิพากษา ในโมเดลจะมีเก้าอี้ทั้งหมดสามตัว แต่บางห้องอาจมีเก้าอี้มากกว่านี้ และเหนือสุดบริเวณหมายเลข 9 จะเป็นพระบรมฉายาลักษณ์ของรัชกาลที่เก้าและรัชกาลที่สิบ เดิมในรัชสมัยของรัชกาลที่เก้าจะมีเพียงพระบรมฉายาลักษณ์ของรัชกาลที่เก้าแต่หลังจากรัชกาลที่เก้าสวรรคต มีการติดตั้งพระบรมฉายาลักษณ์ของรัชกาลที่สิบเพิ่มเข้ามาโดยพระบรมฉายาลักษณ์ของรัชกาลที่เก้าจะติดตั้งสูงกว่ารัชกาลที่สิบเล็กน้อย
เท่าที่สังเกตการณ์พบว่า ในกระบวนการพิจารณาคดี เจ้าหน้าที่หน้าบัลลังก์จะติดตามให้ฝ่ายอัยการ ทนายจำเลยและจำเลยมาจนครบก่อนและจะแจ้งผู้พิพากษาองค์คณะที่รับผิดชอบให้มาที่ห้องพิจารณาคดี จากนั้นผู้พิพากษาจะเดินเข้ามาในทางเฉพาะผ่านประตูหมายเลข 10 ก้าวขึ้นบัลลังก์ พร้อมโค้งคำนับพระบรมฉายาลักษณ์ก่อนจะนั่งที่เก้าอี้ เวลาเดียวกันกับที่ผู้พิพากษาเดินเข้ามาเจ้าหน้าที่หน้าบัลลังก์จะบอกว่า ให้ผู้ที่อยู่ในห้องพิจารณาคดียืนเคารพศาล จากนั้นศาลจะสั่งให้นั่งลงและดำเนินกระบวนพิจารณาคดีไป
