การนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรเป็นหนึ่งในประเด็นที่มีความน่ากังวลในการเลือกตั้ง 2566 เพราะการเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรที่ทยอยเกิดขึ้นตั้งแต่ช่วงปลายเดือนเมษายนต่อเนื่องถึงต้นเดือนพฤษภาคม และการเลือกตั้งล่วงหน้าเมื่อวันที่ 7 พฤษภาคม 2566 มีปัญหาเกิดขึ้นหลายประการ เช่น ผู้ใช้สิทธิบางคนลงทะเบียนแล้วไม่มีชื่อ การติดข้อมูลผู้สมัครไม่ครบถ้วน และที่สำคัญคือความผิดพลาดในการเขียนหน้าซองบัตรเลือกตั้งซึ่งอาจส่งผลให้บัตรถูกส่งไปผิดเขต ทว่าการนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและนอกราชอาณาจักรอาจไม่มีผู้สังเกตการณ์มากนัก ทั้งนี้เพราะสถานที่นับคะแนนบัตรเหล่านั้นมักเป็นสถานที่เฉพาะ เช่น สำนักงานเขต หรือที่ว่าการอำเภอ ผู้สังเกตการณ์จะต้องตั้งใจเดินทางไปเพื่อสังเกตการณ์เป็นการเฉพาะ ต่างจากการนับคะแนนบัตรเลือกตั้งปกติที่จะทำในสถานที่เลือกตั้งซึ่งกระจายในที่ชุมชนซึ่งน่าจะเข้าถึงสะดวกกว่า ประกอบกับตัวผู้ใช้สิทธิก็เพิ่งมาลงคะแนนในวันเดียวกันจึงอาจมีแรงจูงใจที่ทำให้อยากมาดูการนับคะแนนในหน่วยเลือกตั้งของตัวเอง ต่างจากบัตรลงคะแนนเลือกตั้งล่วงหน้าและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรที่ตัวผู้ใช้สิทธิไม่ได้อยู่ในพื้นที่นับคะแนน
เพื่อจับตาดูว่าการนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าว่าจะเกิดปัญหาหรือไม่ โดยเฉพาะ “บัตรเขย่ง” ที่อาจเกิดจากการส่งซองบรรจุบัตรไปนับผิดเขต ทาง iLaw และ Vote62 จึงได้ประกาศเชิญชวนประชาชนเป็นอาสาสมัครไปสังเกตการณ์จุดนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าเป็นการเฉพาะ โดยมีประชาชนลงทะเบียนไปร่วมสังเกตการณ์ 150 คน โดยในจำนวนดังกล่าวมี กลุ่มผู้สังเกตการณ์จากสหภาพคนทำงานที่ตั้งทีมเฉพาะกิจไปสังเกตการณ์ตามหน่วยนับคะแนนใหญ่ๆ เช่น ที่สำนักงานเขตบางซื่อ และสำนักงานเขตบางเขน สำหรับปัญหาและข้อสังเกตที่รวบรวมจากผู้สังเกตการณ์ที่ตอบแบบสอบถามกลับมา 33 คน และการสอบถามผู้สังเกตการณ์คนอื่นๆ พบเติม พอสรุปสภาพปัญหาที่พบเห็นระหว่างสังเกตการณ์ดังนี้
ผู้สังเกตการณ์ไม่พบปัญหาบัตรไม่ถูกนับเพราะมาถึงจุดนับคะแนนหลังเวลาปิดหีบแต่มีข่าวจากจุดอื่น
เท่าที่มีรายงานจากอาสาสมัครที่ลงพื้นที่สังเกตการณ์การนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้านอกเขตและนอกราชอาณาจักร ไม่พบกรณีบัตรเลือกตั้งเดินทางมาถึงหลังเวลานับคะแนน มีเพียงกรณีที่ชัยธวัช ตุลาธน เลขาธิการพรรคก้าวไกล เปิดเผยในเวลา 20.15 น. ว่า พรรคก้าวไกลได้รับรายงานจากผู้สมัคร ส.ส.ฉะเชิงเทรา เขต 3 ว่ามีบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรที่ยังส่งมาไม่ถึงเขตและกกต.เขต ได้แจ้งกับผู้สมัครของพรรคก้าวไกลว่าจะไม่นับคะแนนบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรที่ยังมาไม่ถึง และให้ถือเป็นบัตรเสียตามกฎหมาย
ในเวลา 21.36 น. ทางไอลอว์โทรสอบถาม สมบัติ พุทธประสิทธิ์ ผู้อำนวยการประจำเขตเลือกตั้งที่ 3 จังหวัดฉะเชิงเทรา ซึ่งให้ข้อมูลว่า ในเวลาประมาณ 17.10 น. ภายในโรงเรียนสนามชัยเชต อำเภอสนามชัยเขต จังหวัดฉะเชิงเทรา มีบุคคลที่น่าจะเป็นผู้สมัคร ส.ส.เดินเข้ามาสอบถามกรรมการประจำหน่วยนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักร เขต 3 ฉะเชิงเทรา ซึ่งกำลังเปิดซองอยู่ว่า กำลังทำอะไร ทางเจ้าหน้าที่จึงชี้แจงว่ากำลังเปิดซองบรรจุบัตรเลือกตั้งล่วงหน้านอกเขต และนอกราชอาณาจักรเพื่อนำออกมานับคะแนน และบอกต่อไปว่าหากมีบัตรนำมาส่งหลังเริ่มนับคะแนนไปแล้วก็จะไม่ถูกนำมานับเพราะเป็นบัตรเสียตามระเบียบ กกต.
ในส่วนของบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรที่เขตเลือกตั้งที่ 3 จังหวัดฉะเชิงเทราได้รับมาจากบริษัทไปรษณีย์ไทยจำกัด มีทั้งหมด 116 ซอง ในจำนวนดังกล่าว 111 ซอง ส่งเข้ามาเมื่อวันที่ 12 พฤษภาคม 2566 และในวันที่ 13 พฤษภาคม 2566 ได้รับอีก 5 ซอง ในวันเลือกตั้ง 14 พฤษภาคม 2566 ทางบริษัทไปรษณีย์ไทยไม่ได้นำบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรมาส่งที่เขตเลือกตั้งที่ 3 แต่อย่างใด ส่วนบัตรทั้ง 116 ใบ ก็ได้นำมานับทั้งหมดแล้ว
ขณะที่ฝ่ายกฎหมายพรรคก้าวไกลที่เป็นผู้รับเรื่องจากผู้สมัครและเป็นคนพูดคุยกับนายอำเภอที่เป็นผู้ดูแลการนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและนอกราชอาณาจักรประจำเขตเลือกตั้งที่สาม จังหวัดฉะเชิงเทรา ให้ข้อมูลในวันที่ 16 พฤษภาคม 2566 ว่า ในเวลาประมาณ 18.00 น. หรือ 19.00 น. ของวันที่ 14 พฤษภาคม ผู้สมัครเขต 3 จังหวัดฉะเชิงเทราของพรรคแจ้งว่า ได้รับแจ้งจากนายอำเภอว่ามีบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรน่าจะมาถึงที่จุดนับคะแนนไม่ทันเวลา ก็จะต้องถือเป็นบัตรเสีย ไม่นำมานับคะแนนซึ่งเป็นไปตามระเบียบของกกต. ฝ่ายกฎหมายของพรรคก้าวไกลจึงได้ให้ข้อมูลกับเลขาธิการพรรค จากนั้นจึงมีการแถลงข่าวของทางพรรค หลังทางพรรคออกแถลงข่าวไปได้ไม่นานทางผู้สมัครก็แจ้งเข้ามาอีกครั้งว่าบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรถูกนำมานับคะแนนแล้ว
หลังสอบถามกรณีนี้ทั้งจาก ผอ.เขตเลือกตั้งที่ 3 จังหวัดฉะเชิงเทราและฝ่ายกฎหมายพรรคก้าวไกล ทางไอลอว์ยังโทรสอบถาม We Watch องค์กรจับตาการเลือกตั้งอีกองค์กรหนึ่งที่ติดตามกรณีนี้ซึ่งให้ข้อมูลว่า เครือข่ายภาคตะวันออกของ We Watch ได้เดินทางไปตรวจสอบที่จุดนับคะแนนทันทีที่ทราบเรื่อง ซึ่งเมื่อไปถึงพบว่าการนับคะแนนในส่วนดังกล่าวเสร็จสิ้นไปแล้ว เมื่อตรวจสอบแบบฟอร์ม ส.ส. 5/17 ที่ติดไว้หน้าจุดนับคะแนนซึ่งเป็นเอกสารรายงานการนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้านอกเขต และนอกราชอาณาจักร ระบุจำนวนบัตรเลือกตั้งประมาณ 600 ใบ เจ้าหน้าที่ We Watch ให้ข้อมูลเพิ่มเติมว่าตามข้อ 213 ของระเบียบกกต. ว่าด้วยการเลือกตั้ง ส.ส. 2566 การนับและบันทึกคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้านอกเขตและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรจะดำเนินการไปด้วยกัน ซึ่งกกต.อาจไม่ได้ประชาสัมพันธ์และทำความเข้าใจในกระบวนการการนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าทุกประเภทแก่ประชาชนอย่างเพียงพอ
ไม่พบกรณีบัตรเสียเพราะส่งผิดเขตหรือบัตรเขย่งที่กระทบต่อผลการเลือกตั้งอย่างมีนัยสำคัญ
ปัญหาที่น่ากังวลที่สุดเกี่ยวกับการนับบคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้า คือกรณีจำนวนบัตรไม่เท่ากับจำนวนผู้ใช้สิทธิ (บัตรเขย่ง) ซึ่งอาจเกิดจากกรณีที่บัตรเลือกตั้งถูกส่งไปผิดเขตหรือได้รับบัตรเลือกจากเขตอื่นที่ส่งมาผิด จากการสอบถามอาสาสมัครที่ร่วมสังเกตการณ์การนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้านอกเขตยังไม่มีรายงานกรณีบัตรเขย่งที่อาจส่งผลต่อการเลือกตั้งอย่างมีนัยสำคัญ แต่มีรายงานกรณีจำนวนบัตรในชุดนับไม่ตรงกัน หรือจำนวนบัตรที่นับเมื่อรวมกันแล้วเกินจำนวนที่ประกาศไว้ เช่น
จุดนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักร เขตเลือกตั้งที่ 1 เชียงใหม่ ซึ่งย้ายจากอาคารเทศบาลมาดำเนินการที่ สนามฟุตซอล ในสนามกีฬาเทศบาลนครเชียงใหม่ เอกสารปะหน้ากล่องบรรจุบัตรเลือกตั้งประจำชุดที่ 2 ระบุว่ามีบัตรเลือกตั้ง 765 ชุด แต่เมื่อเปิดกล่องนับปรากฎว่ามีบัตร 770 ชุด ในขั้นตอนการนับคะแนนหลังแยกบัตร บัตรผู้สมัครส.ส.แบบบัญชีรายชื่อสีเขียวมีบัตร 770 ใบ แต่บัตรเลือกตั้งผู้สมัครแบบแบ่งเขตหลังนับคะแนนรอบแรกปรากฎว่ามีทั้งสิ้น 768 ใบ ผู้สังเกตการณ์จึงทักท้วง เจ้าหน้าที่จึงนับบัตรใหม่จนได้จำนวน 770 ใบ ตรงกัน
จุดนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักร เขตเลือกตั้งที่ 6 กรุงเทพฯ สำนักงานเขตดินแดง ผู้สังเกตการณ์รายงานว่า เมื่อนำคะแนนของผู้สมัครส.ส.เขต หรือของผู้สมัครส.ส.บัญชีรายชื่อที่เจ้าหน้าที่เขียนไว้บนเอกสาร ส.ส.5/17 ซึ่งเป็นเอกสารสรุปการนับคะแนนประจำชุดการนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรมาบวกกัน ปรากฎว่าในบางชุดเลือกตั้ง จำนวนรวมดังกล่าวที่ควรจะเท่ากับจำนวนบัตรดีที่ปรากฎบนเอกสารกลับคลาดเคลื่อนไป บางชุดเลือกตั้งอาจมากกว่า บางชุดอาจน้อยกว่า เช่น ในเอกสาร ส.ส.5/17 ของชุดเลือกตั้งที่ 5 เมื่อนำคะแนนของผู้สมัครส.ส.เขตทุกคนมารวมกันจะได้ 741 คะแนน แต่จำนวนบัตรดีที่ระบุไว้บนเอกสารคือ 780 ใบ เท่ากับว่ามีคะแนนบัตรดีหายไป 39 คะแนน หรือในเอกสาร ส.ส.5/17 ของชุดเลือกตั้งที่ 1 เมื่อนำคะแนนของผู้สมัครส.ส.บัญชีรายชื่อของทุกพรรคมารวมกันจะได้ 787 คะแนน แต่จำนวนบัตรดีที่ระบุไว้บนเอกสารคือ 776 ใบ เท่ากับว่ามีคะแนนบัตรดีเกินมา 11 คะแนน
จุดนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักร เขตเลือกตั้งที่ 8 กรุงเทพฯ ชุดนับคะแนนที่ 4 ผู้สังเกตการณ์รายงานว่าตามเอกสาร ส.ส. 5/15 ซึ่งเป็นเอกสารระบุจำนวนซองบรรจุบัตร และจำนวนบัตรเลือกตั้งของชุดเลือกตั้งที่ 4 จำนวนซองบรรจุบัตรมีทั้งหมด 807 ซอง แบ่งเป็นบัตรเลือกส.ส.แบบแบ่งเขต 808 ใบ บัตรเลือกตั้งส.ส.บัญชีรายชื่อ 806 ใบ
ทั้งนี้ข้อจำกัดของการตรวจสอบว่ามีบัตรเขย่งในการนับคะแนนในหน่วยออกเสียงหรือไม่ เกิดจากการที่การนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและนอกราชอาณาจักรเป็นการนับคะแนนบัตรของผู้ใช้สิทธิที่มีภูมิลำเนาเขตเลือกตั้งที่ถูกส่งมานับรวมกัน และบัตรจะถูกกระจายไปนับตามชุดนับต่างๆโดยเฉลี่ยกันไป โดยที่บัตรเลือกตั้งล่วงหน้านอกเขตและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักรจะถูกนับรวมกัน ซึ่งหากไม่ทราบจำนวนผู้ใช้สิทธิเลือกตั้งล่วงหน้าของทั้งเขตก็ยากที่จะระบุจำนวนบัตรเขย่งซึ่งหมายถึงจำนวนบัตรเลือกตั้งกับจำนวนผู้ใช้สิทธิไม่ตรงกัน
ปัญหาหน้างานเพียบกับคำถามถึงการอบรม กปน.
แม้จะไม่มีผู้สังเกตการณ์รายงานเหตุผิดปกติที่มีความเป็นไปได้ว่าอาจเป็นกรณีการทุจริตการเลือกตั้ง แต่แทบหลายๆ หน่วยเลือกตั้งมีการรายงานปัญหาความพร้อมด้านสถานที่และความรู้ความเข้าใจของเจ้าหน้าที่
จุดนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักร เขตเลือกตั้งที่ 2 นนทบุรี ที่โรงเรียนศรีบุณยานนท์ ซึ่งมีชุดนับคะแนนรวมหกชุด มีผู้สังเกตการณ์พบเห็นว่ากรรมการประจำหน่วยขานให้บัตรทีทำเครื่องหมายด้วยปากกาน้ำเงินเป็นบัตรเสีย ตัวผู้สังเกตการณ์จึงเข้าทักท้วงและเปิดคำสัมภาษณ์รวมทั้งระเบียบเกี่ยวกับปากกาให้กปน.ดู โดยกปน.ระบุว่าได้รับการอบรมมาเช่นนั้นและจดบันทึกการอบรมไว้แบบนั้น หลังถูกทักท้วงกปน. ก็ตรวจสอบบัตรเลือกตั้งที่ถูกตีเป็นบัตรเสียว่ามีบัตรที่เสียเพราะใช้ปากกาสีอื่นหรือไม่ เมื่อพบและเห็นว่าทำเครื่องหมายได้ถูกต้องก็นำมาขานคะแนน ผู้สังเกตการณ์เล่าว่าเนื่องจากตัวเองไปสังเกตการณ์เพียงคนเดียวจึงทักท้วงเรื่องปากกาได้เพียงบางชุดนับคะแนนเท่านั้นเพราะไม่สามารถดูการนับคะแนนได้ครบถ้วน แต่ก็สามารถเปลี่ยนบัตรจากบัตรเสียเป็นบัตรดีได้สี่ถึงห้าใบ
จุดนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักร เขตเลือกตั้งที่ 1 ที่สนามฟุตซอลภายในสนามกีฬาเทศบาลนครเชียงใหม่ สถานที่นับคะแนนเป็นสนามฟุตซอลที่มีลูกกรงกั้น ผู้สังเกตการณ์ได้แต่ยืนดูจากนอกเขตลูกกรงทำให้สังเกตการณ์ได้ไม่ถนัด กรรมการประจำหน่วยเองก็ดูเหมือนจะไม่ได้รับการอบรมมาในระดับเดียวกันเพราะบางหน่วยกรรมการให้ความร่วมมือกับผู้สังเกตการณ์อย่างดี เช่น ช่วยขยับบอร์ดติดแบบฟอร์ม ส.ส.5/11 ที่ใช้ขีดคะแนนมาอยู่ด้านหน้าในจุดที่ผู้สังเกตการณ์สามารถถ่ายภาพได้ง่ายขึ้น แต่บางชุดก็ไม่เลื่อนให้ นอกจากนั้นก็มีเจ้าหน้าที่ที่ดูเหมือนจะเป็นหัวหน้าชุดพูดกับเจ้าหน้าที่ กปน.คนอื่นในชุดนับคะแนนเมื่อผู้สังเกตการณ์มีข้อซักถามทำนองว่า ไม่ต้องตอบ ทำงานของเราไป
จุดนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักร เขตเลือกตั้งที่ 6 กรุงเทพฯ สำนักงานเขตดินแดง ผู้สังเกตการณ์รายงานด้วยว่า แม้เจ้าหน้าที่ที่น่าจะเป็นประธานหน่วยจะคอยเดินดูการทำงานของกรรมการประจำหน่วยและช่วยแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าอย่างแข็งขันแต่ก็พบว่ากรรมการประจำหน่วยกรอก ส.ส.5/17 ไม่ครบถ้วน บางแผ่นไม่กรอกหมายเลขว่ามาจากชุดนับคะแนนใด บางแผ่นไม่กรอกตัวเลขศูนย์ในกรณีที่ผู้สมัครหรือพรรคไม่ได้คะแนน รวมทั้งไม่ได้กรอกจำนวนคะแนนเป็นตัวอักษรหลังตัวเลขซึ่งตามแบบฟอร์มกำหนดให้กรอกเพื่อป้องกันการเปลี่ยนตัวเลขเช่นการเติมศูนย์ ผู้สังเกตการณ์ระบุว่าเนื่องจากเอกสาร ส.ส.5/17 ที่ปะไว้หน้าชุดนับคะแนนเป็นสำเนา เธอจึงไม่มั่นใจว่าเอกสารต้นฉบับจะกรอกข้อมูลครบถ้วนหรือไม่และอาจปะปนกับเอกสารแผ่นหรือไม่
นอกจากปัญหาข้างต้น แนวปฏิบัติของเจ้าหน้าที่ก็แตกต่างกันไปในแต่ละชุดนับคะแนน แม้จะอยู่ในหน่วยเลือกตั้งเดียวกัน โดยเฉพาะประเด็นการถ่ายภาพซึ่ง กปน.บางส่วนก็ไม่ได้เข้ามาแทรกแซง แต่ก็มีบางจุด เช่น จุดนับคะแนนบัตรเลือกตั้งล่วงหน้าและบัตรเลือกตั้งนอกราชอาณาจักร เขตเลือกตั้งที่ 22 กรุงเทพฯ สำนักงานเขตสวนหลวง กปน.ไม่ให้ผู้สังเกตการณ์ถ่ายภาพแบบฟอร์ม ส.ส.5/11 ซึ่งใช้ขีดคะแนน จะให้รอถ่ายภาพแบบฟอร์ม ส.ส.5/17 ซึ่งเป็นสรุปคะแนนแทน