แนวคิดเรื่องแจกเข็มฉีดยาให้ผู้ใช้ยาเสพติด อาจฟังดูเป็นเรื่องแปร่งหูสำหรับใครหลายคน เพราะในความคุ้นเคยของผู้คน ยาเสพติดคือสิ่งเลวร้าย การแจกเข็มให้คนเสพยาจึงเหมือนสนับสนุนให้คนใช้ยามากขึ้น
คนที่มีภาวะติดยาเสพติด แม้รัฐบาลประกาศว่าเป็นเรื่องผิดกฎหมาย อีกทั้งการรณรงค์จากทั้งสถาบันครอบครัว สถาบันการศึกษา และสถาบันที่ทำงานรณรงค์เรื่องสุขภาพจะพูดเป็นเสียงเดียวกันว่ายาเสพติดเป็นสิ่งไม่ดี แต่วลีเหล่านั้นเป็นอะไรไปไม่ได้นอกจากกำปั้นทุบดิน เพราะแม้คนจะรู้โทษทัณฑ์ของยา แต่มีปัจจัยมากมายที่ทำให้คนเดินเข้าสู่ภาวะติดยาได้ และเมื่อติดยาแล้วก็ไม่ใช่เรื่องง่ายที่จะหยุดใช้ยาได้ แม้ว่าผู้นั้นจะพยายามอยากหยุดยาก็ตาม ดังนั้น การหาวิธีแก้ปัญหายาเสพติดจึงต้องเผชิญหน้าทำความเข้าใจปัญหา มากกว่าพร่ำพูดสั่งสอนว่าสิ่งใดควรหรือไม่ควร
ปัญหาหลักเรื่องหนึ่งที่พบในการเสพยาคือ ผู้ที่เสพยาด้วยวิธีการใช้เข็มฉีดยาเผชิญความเสี่ยงโรคติดต่อทางเลือด เช่น เอชไอวีเอดส์ และทางแก้หนึ่งที่บรรเทาปัญหาได้ คือ ทำให้ผู้เสพยาเข้าถึงเข็มฉีดยาที่ใหม่สะอาด
แน่นอนว่า การแจกเข็มสะอาด ไม่อาจทำให้ผู้เสพยาเลิกยาได้ แต่การแจกเข็มสะอาดเป็นวิธีลดความเสี่ยงจากโรคติดต่อ แนวคิดนี้ปรากฏในหลายประเทศ เพราะสามารถบรรเทาปัญหาได้มากกว่าการหักดิบผู้ใช้ยาด้วยวิธีการห้ามเสพหรือลงโทษอย่างเด็ดขาด การแจกเข็มสะอาดถือเป็นแนวทางที่ได้ผลในการลดอันตรายการจากใช้ยาเสพติดที่อาจเกิดจากการใช้เข็มและกระบอกฉีดร่วมกัน
ความคืบหน้าเล็กๆ เรื่องหนึ่งสำหรับประเทศไทยคือ เมื่อราวเดือนกันยายน 2554 กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข เริ่มสนใจแนวคิดแจกเข็มฉีดยาสะอาด และอยู่ระหว่างการหาแนวทางที่สามารถปฏิบัติได้ตามกฎหมาย เพราะปัจจุบันการแจกเข็มอาจถูกตีความได้ว่ามีเจตนาให้อุปกรณ์สนับสนุนผู้เสพยา ซึ่งขัดต่อพระราชบัญญัติยาเสพติดให้โทษ พ.ศ. 2522 ซึ่งท้ายที่สุด เรื่องนี้อาจนำไปสู่การหยิบกฎหมายสองฉบับมาทบทวน คือ พ.ร.บ.ยาเสพติดให้โทษ พ.ศ. 2522 และพ.ร.บ.ฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ติดยาเสพติด
แต่กระแสระดับโลกที่ส่งมาจากประเทศมหาอำนาจใหญ่อย่างสหรัฐอเมริกาก็ส่งสัญญาณออกมาไม่ดีนัก เพราะเมื่อ 23 ธันวาคม 2554 สหรัฐอเมริกาผ่านพระราชบัญญัติการจัดสรรงบการเงินรวม ของปี 2555 (The Consolidated Appropriations Act, 2012 -Public Law 112-74) ออกใช้บังคับเป็นกฎหมาย ซึ่งมีบทบัญญัติส่วนหนึ่งกำหนดห้ามใช้งบประมาณกลางสนับสนุนการแจกเข็มและอุปกรณ์ที่สะอาดสำหรับการฉีดยา
ในมาตรา 523 ระบุว่า ภายใต้บทบัญญัติอื่นๆ ในพระราชบัญญัตินี้ ไม่มีเงินงบประมาณใดๆ ในพระราชบัญญัตินี้จะถูกใช้เพื่อการแจกจ่ายเข็มฉีดยาที่สะอาดเพื่อการใช้ฉีดยาใดๆ ที่ผิดกฎหมาย (แปลโดยiLaw)
ในการประกาศห้ามครั้งนี้ สภาคองเกรสยังได้แนบบันทึกประกอบด้วยว่างบประมาณจะไม่ถูกใช้เพื่อการแจกจ่ายเข็มฉีดยาในโครงการช่วยเหลือในต่างประเทศ ซึ่งนี่อาจส่งผลกระทบต่อองค์กรจำนวนมากที่ได้รับทุนจากรัฐบาลสหรัฐ
หลังจากที่กฎหมายนี้ผ่านออกมา กลุ่มคนทั้งอเมริกันชนและคนทั่วโลกร่วมกันลงชื่อในแถลงการณ์เพื่อแสดงจุดยืนคัดค้านกฎนี้ ในแถลงการณ์ระบุว่า การประกาศห้ามใช้งบประมาณกลางสนับสนุนการแจกเข็มและอุปกรณ์สะอาดสำหรับการฉีดยา เคยใช้มาแล้วครั้งหนึ่งในปี พ.ศ.2531 แต่ถูกยกเลิกไปโดยสภาคองเกรสในปี พ.ศ.2551 หลังจากมีรายงานวิจัยที่สนับสนุนทุนโดยรัฐบาลกลาง 8 ชิ้น กับงานวิจัยระดับสากลหนึ่งชิ้นที่แสดงให้เห็นว่า การแจกเข็มและอุปกรณ์สะอาดสำหรับการฉีดยา สามารถลดอัตราการใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน การแพร่ระบาดของเชื้อเอชไอวี และช่วยประหยัดรายจ่ายได้
นอกจากนี้ มีความเห็นตรงกันส่วนใหญ่เกี่ยวกับวิธีการสำคัญๆ ในการป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีในกลุ่มผู้ใช้ยาซึ่งรวมถึงการแจกเข็มและอุปกรณ์สะอาดสำหรับการฉีดยา และยังรวมไปถึง การบำบัดการติดยา การทดสอบการติดเชื้อ การให้คำปรึกษา การบำบัดผู้ติดเชื้อHIVที่เป็นผู้ใช้ยา การป้องกันการติดต่อทางเพศสัมพันธ์ โครงการถุงยางอนามัยเพื่อผู้ใช้ยาและคู่ครอง การให้การศึกษา และการฉีดวัคซีน การตรวจโรค การรักษา โรคตับอักเสบจากไวรัส และวัณโรคให้กับผู้ใช้ยาและคู่ครอง ฯลฯ
การเลิกสนับสนุนงบประมาณกลางในการแจกเข็มและอุปกรณ์สะอาดสำหรับการฉีดยาจะเป็นการจำกัดการจัดบริการที่จำเป็นหลายอย่าง ซึ่งตามปกติจะถูกจัดรวมในโครงการแจกแข็มและอุปกรณ์สะอาดสำหรับการฉีดยา และจะทำให้สหรัฐอเมริกาไปไม่ถึงเป้าหมายทั้งระดับชาติและระดับสากลในการป้องการการติดเชื้อเอชไอวี
“หลังจากการทำงานวิจัยอย่างกว้างขวางกว่า 3 ทศวรรษ ไม่พบหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่แน่ชัดเลยว่า การแจกเข็มและอุปกรณ์สะอาดสำหรับการฉีดยาเกี่ยวข้องกับผลลัพธ์ในทางลบอื่นๆ รวมทั้ง การเพิ่มขึ้นของอัตราการใช้ยาที่ผิดกฎหมาย อาชญากรรม ความถี่ในการใช้ยา การใช้เข็มฉีดยาที่ไม่สะอาดร่วมกัน การเริ่มใช้ยาของผู้ใช้ยาหน้าใหม่ หรือการทิ้งเข็มฉีดยาไว้ตามที่สาธารณะ แต่กลับพบหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่แน่ชัดแทนว่าการแจกเข็มและอุปกรณ์สะอาดสำหรับการฉีดยาเกี่ยวข้องกับการลดค่าใช้จ่ายในการหยุดการใช้ยา และการเพิ่มขึ้นของผู้ลงทะเบียนเข้าร่วมโครงการบำบัดการติดยา” แถลงการณ์ระบุ
การห้ามใช้งบประมาณเพื่อแจกเข็มสะอาดของสหรัฐอเมริกาจะขัดกับนโยบายที่รัฐบาลประกาศเมื่อเร็วๆ นี้ด้วย เช่น แผนการฉุกเฉินของประธานาธิบดีเพื่อบรรเทาปัญหาเอดส์ (PEPFAR) ยุทธศาสตร์เรื่องเอชไอวี/เอดส์แห่งชาติของประธานาธิบดี (President’s National HIV/AIDS Strategy), นโยบายของสำนักงานศัลยแพทย์ทั่วไปของสหรัฐอเมริกา และสำนักงานควบคุมยาเสพย์ติดแห่งชาติ (U.S. Surgeon General’s Office and the Office of National Drug Control Policy.) ถือเป็นก้าวถอยหลังก้าวใหญ่ของการป้องกันHIV ทั้งในระดับท้องถิ่นและระดับโลก
สำหรับผู้สนใจ สามารถอ่านรายละเอียด รวมถึงร่วมลงชื่อได้ในแถลงการณ์ฉบับนี้ โดยคลิ๊กที่นี่